Onderwaterakoestiek: Geluidsvoortplanting en het Nereusvlot (~1970)
Geluidvoortplanting in zee en het Nereusvlot
De kwaliteit van een sonar wordt niet alleen bepaald door de technische eigenschappen van de onderdelen daarvan. Met het beter worden van die eigenschappen, soms tot aan de grens van het fysisch mogelijke, valt de aandacht steeds meer op de eigenschappen van de voortplanting van het geluid in (zee)water. Afgezien van storingen vormt ook de geluidvoortplanting een beperking van de mogelijkheden. Dit laatste leidde ertoe dat omstreeks 1970 de eerste voorzichtige stappen werden gezet op het onbekende gebied van het “mediumonderzoek”. Het onbekende school niet alleen in het onderzoek zelf, maar tevens in de methoden voor het verkrijgen van grote aantallen meetwaarden, de computerverwerking daarvan en de interpretatie van de resultaten.
Vanaf de aanvang stond vast dat het werk zich zou concentreren rond enkele specifieke punten die van belang werden geacht en nog onvoldoende waren onderzocht. Met name werd gedacht aan de factoren die op enigerlei wijze vervorming van het signaal teweegbrengen. Een aantal omstandigheden hebben de vlotte aanvang van dit werk bevorderd. Zo steunde de Koninklijke Marine dit werk ideëel met een opdracht en materieel door het beschikbaar stellen van faciliteiten. Dit laatste betreft de AFAR (Azores Fixed Acoustic Range) waar de eerste uitgebreide serie metingen werd uitgevoerd. Tevens werd vaartijd ter beschikking gesteld van het nieuwe oceanografische vaartuig Hr.Ms. Tydeman (A906). Dit onderzoeksschip werd, in goede samenwerking, uitgerust met een aantal voorzieningen speciaal voor mediumonderzoek. Het vlotte begin is tenslotte ook in grote mate het gevolg van het feit dat de benodigde kostbare elektronische uitrusting kon worden aangekocht. Sommige onderdelen daarvan (transducenten, hydrofoons en elektronische circuits) die niet te koop waren werden in eigen beheer vervaardigd. Het is duidelijk dat de contacten met buitenlandse laboratoria, die overigens al een aantal jaren eerder met dergelijk onderzoek waren begonnen, van groot belang waren bij dit propagatieonderzoek. Dank zij de activiteit op dit nieuwe gebied kon een begin worden gemaakt met een nieuwe mogelijkheid om de reikwijdte van een sonar te voorspellen. Tevens werd het gebruik van bijzondere geluidspaden bestudeerd.
Teneinde de noodzaak van het beschikbaar hebben van twee schepen voor propagatieproeven te ondervangen werd in dit kader een speciaal vlot vervaardigd. Dit 800 kg zware vlot met een diameter van 4.2 m kon op volle zee de taak van één schip overnemen. Het vlot kon drie transducers (1-15 kHz) op afstand laten zakken naar een gekozen diepte en daar geluidsignalen uitzenden. Deze signalen werden dan door het meetschip op grote afstand van het vlot ontvangen en verwerkt. Dit vlot, NEREUS genoemd (Netherlands Experimental Raft-Suspended Electromagnetically controlled Underwater Sound-source) was uniek was in zijn soort. Het gebruik van NEREUS vormde een grote besparing in scheepstijd. Voor de telemetrie was een speciale versie van het VESTA systeem ontwikkeld: VESTEL (VESTA TELemetrics).
Bij de voortplanting van geluid in water is een zogenaamd niet-lineair effect aanwezig. Dit effect, betrekkelijk klein en daarom vroeger verwaarloosd, is later in de aandacht gekomen wegens de bijzondere mogelijkheden. In dit kader heeft het laboratorium een speciale transducent vervaardigd waarmee de eigenschappen van “niet lineaire akoestiek” nader worden bestudeerd.
Dit werk leidde tot de opbouw van een groot potentieel wat betreft het ontwerpen en vervaardigen van sonartransducenten en hydrofoons, waarvan ook door civiele instanties gebruik gemaakt wordt. Een aanzienlijke ervaring is ook verkregen met het ontwerp en de vervaardiging van elektronische circuits, zowel voor sonar als voor meet- en hulpapparatuur. Met propagatiestudies en -proefnemingen tenslotte werd een nieuw terrein betreden dat ook nieuwe activiteiten vereist zowel in theoretisch als in technisch opzicht. De voorheen opgedane ervaring vormt daarin een onmisbaar element.