Meetposten voor sonar en het varend sonarbeproefingslaboratorium Hr.Ms. Paets van Troostwijk

Vanaf eind 1947 kon het laboratorium voor sonarproeven gebruik maken van een vlot langszij de Hr.Ms. Zeearend in de Waalhaven te Rotterdam. De Hr.Ms. Zeearend was voor de Tweede Wereldoorlog een lijndienstschip, de “Batavier IV”. Tijdens de oorlog viel het schip onder de Engelse Marine, eerst als “HMS Eastern Indies”, later als “HMS Western Indies”.
De Zeearend huisvestte de onderzeebootbestrijdingsschool. De experimenten met onderwatergeluid op dit vlot hadden echter last van marineduikers die hetzelfde ponton gebruikten. Daarom bouwde de Koninklijke Marine in de herfst van 1948 een apart meetvlot dat was samengesteld uit pontons. Deze pontons hadden tijdens de bezetting gediend als gepantserde deuren (“Pendeur”) ter bescherming van een Duitse bunker (pen) voor Schnellboote (SBB) in de Waalhaven (zie ook het bericht over de  aanval door de geallieerden op deze bunker). De gecompartimenteerde pontons waren gemaakt van half inch staalplaat en waren ieder ongeveer (lbh) 4 x 3 x 2 meter groot. In een ponton is er dus stahoogte. Op het vlot stond een meethut. Het vlot lag ook in de Waalhaven en was onder toezicht geplaatst van de onderzeebootbestrijdingsschool. Met dit vlot kon het laboratorium onderwaterakoestiekmetingen uitvoeren aan de zelfontwikkelde transducenten. 

Naast deze beproevingsmogelijkheid kwam er weldra een tweede. Een Nederlandse marine-officier werd in 1948 getipt over een Duits marineschip dat bij een Nederlandse sloperij beland was en een grote hoeveelheid elektronica aan boord had. Bij nader onderzoek bleek dit Duitse sonarapparatuur te zijn. Het schip betrof de in 1924 bij Akers Mekaniske Verksted A/S, Oslo, Noorwegen gebouwde walvisjager Thor Junior, later herdoopt tot Istre. In 1937 kreeg het schip met de drijvende traankokerij waar het bijhoorde, een Duitse eigenaar. De naam van het schip werd veranderd in Süd III. Gedurende de oorlog maakte de Süd III als bootnummer V1708 deel uit van het Vorpostenflottille 17 in de Golf van Finland. Het schip was tijdens de oorlog door de Duitsers voorzien van messing hydrofoons (diameter 8 à 9 cm, 12 cm lang en een twee-aderige kabel aan de achterzijde) die ingebed waren in de huid van het schip voor proeven met geruispeilinstallaties. Uiteindelijk zijn die hydrofoons achter een verflaag verdwenen. In 1946 werd het schip als onderdeel van de herstelbetalingen door Duitsland aan Nederland overgedragen. Getracht is het sloopschip gratis weg te halen bij de sloper, maar uiteindelijk moest de Marine toch een bedrag neertellen voor het schip. 

 

Gruppenhorchgerät (GHG) van de Süd III (bedieningsconsole en draai-inrichting) Gruppenhorchgerät (GHG) van de Süd III (inwendig)

 

Gruppenhorchgerät (GHG) van de Süd III met Siemens versterkers type 4 VK

Na de aanschaf door de Koninklijke Marine is het schip begin 1949 door de Nederlandse Dok- en Scheepsbouwmaatschappij (NDSM) te Amsterdam volledig opgeknapt. Ook is de schade aan de aanwezige scheepsapparatuur hersteld en zijn een aantal verbeteringen doorgevoerd (o.a. indicatie en reverberation controlled gain). Als zodanig heeft het schip dan ook vele jaren goede diensten bewezen.  Het schip nam vanaf 15 juli 1949 de boegnaam Hulpschip Experimenteel 1 (“HE 1”) over van de eerder genoemde Hr.Ms. Queen Wilhelmina. Op 15 april 1950 werd door Koningin Juliana de naam Hr.Ms. Paets van Troostwijk aan het schip toegekend (Besch. m.v.m. no. 212661/209217). “In verband met de op deze bodem te verrichten natuurkundige proefnemingen, is in dit geval de naam van een bekend natuurkundige (= Adriaan Paets van Troostwijck) gekozen“.
In de periode 1950-1951 kreeg het schip de NAVO boegcode A893 (A staat voor Auxiliary).

In 1950 werden eerst asdic-proeven uitgevoerd in de Nieuwe Waterweg, daarna is een tocht gemaakt naar Toulon aan de Middenlandse Zee. Een van de eerste proeven was met een transducent met vier kwadranten met Seignettekristallen. De transducent was draaibaar opgehangen in de sonardome en gekoppeld aan de experimentele Anti-Duikboot Installatie (ADI).
Vele vaartochten om experimentele sonarapparatuur te beproeven volgden.
In 1961 werd het duidelijk dat de oude ”Hr. Ms. Paets van Troostwijk” niet lang meer zijn diensten als varend beproevingsplatform zou kunnen vervullen. Bij ministeriële beschikking van 13 februari 1963 (nr 640761/233170) werd het schip van de sterkte afgevoerd.

Hr.Ms. Paets van Troostwijk op de rede van Toulon (1950)

 

Gered van de brug van de Paets van Troostwijk voorafgaande aan de sloop

Toen tenslotte bleek dat de sloop van het schip onafwendbaar was, werd door de Koninklijke Marine als vervanging een vaste beproevingsinstallatie in Hoek van Holland ter beschikking gesteld. Deze bestond uit de “VIANDA” steiger, hijsmechanisme en een onderkomen voor de meetapparatuur aan de rechteroever van de Rotterdamsche Waterweg bij kmr. 1028. Deze steiger was via een vaste loopbrug verbonden met een laboratorium aan de vaste wal. Uiteraard werden tevens de nodige voorzieningen getroffen voor het verplaatsen en hijsen van zware lasten. Sinds 1966 deed deze installatie dienst voor proefnemingen met sonarapparatuur.
 

Terug Volgende