Operationele Research: Beslissingsondersteunend systeem bij chemische incidenten (GasMal) – 1990
GasMal: een beslissingsondersteunend systeem bij chemische incidenten
Tijdens een incident met gevaarlijke chemicaliën moeten de hulpdiensten en omwonenden zo snel mogelijk worden geïnformeerd over de aard van het incident en de omvang van de mogelijke gevarenzone. Het Pc-programma GasMal ontwikkeld door TNO biedt ondersteuning voor dit proces.
In de jaren 90 speelde de Waarschuwings- en Monitoring Dienst van de regionale brandweer een belangrijke rol tijdens incidenten waarbij gevaarlijke chemische stoffen in Nederland betrokken zijn. De WVD bestond uit een WVD-expert die een aantal monitoringteams bestuurt die zijn uitgerust met relevante monitoring- en communicatieapparatuur. De resultaten van deze teams stellen de WVD-expert in staat om omwonenden te waarschuwen voor incidenten via een netwerk van sirenes.
Om de waarschuwings- en monitoringexpert te helpen de omvang van het bedreigde gebied in te schatten, is er een ‘Red Case’ met een verscheidenheid aan hulpmiddelen. Deze omvatten een werkblad, uitgegeven door de DCMR Milieudienst in Rijnmond en de Dutch Fire Academy (NIBRA) die al geruime tijd wordt gebruikt tijdens incidenten met gevaarlijke chemicaliën.
De gebruiker van het werkblad beantwoordt een aantal vragen met betrekking tot het incident en de betreffende chemische stof, wat resulteert in de selectie van een van de concentratiesjablonen. Dit zijn sigaarvormige contouren die op een transparant vel worden afgedrukt en die de gebruiker op een kaart van het incidentgebied kan plaatsen. Om de kans op fouten bij het beantwoorden van de vragen te verkleinen en ook om de presentatie van de resultaten te verbeteren, heeft TNO GasMal ontwikkeld, een geautomatiseerde versie van de procedure. GasMal combineert computersnelheid met een grafisch display en een aantal extra’s, waaronder het weergeven van relevante informatie op de kaart en de mogelijkheid om telefoonlijsten te maken, beschrijvingen van lokale bedrijven, enz.
Het programma bestaat uit drie componenten:
- de gebruikersinterface,
- het rekenmodel, en
- de gegevensbestanden.
De kern van de gebruikersinterface, die de gebruiker in staat stelt om via het computerscherm met GasMal te communiceren, is de elektronische versie van het werkblad. Op dit scherm kan de gebruiker de kenmerken van het incident definiëren. Daarom worden de volgende functies aangeboden: aftrek van de kleur en het nummer van de ‘Red Case’ sjabloon, presentatie van een preview van de afgeleide template en productie van hardcopy’s van de situatie op het scherm. De gegevensitems die moeten worden ingevoerd, bevinden zich in een logische volgorde van linksboven naar beneden en vervolgens rechtsboven: meteorologische gegevens, chemische gegevens en de emissiegegevens die naar het voorbeeld van het incident leiden. Tijdens een incident kunnen gegevens ook worden opgeslagen voor latere evaluatiedoeleinden. De berekeningsmodule bepaalt de concentratiesjabloon of sector op basis van de locatie van het incident, de betrokken giftige chemicaliën en de weersomstandigheden. Deze module berekent ook de progressiesnelheid van de gaswolk en maakt het mogelijk om de resultaten als minutenlijnen weer te geven. De gegevensbestanden bevatten gegevens voor gevaarlijke chemicaliën met hun kenmerken. Deze kenmerken hebben betrekking op fysieke gegevens, zoals hun dampspanning, maar ook op gegevens die belangrijk zijn, bijvoorbeeld om de bevolking te waarschuwen of te evacueren. Omdat het sjabloonselectiemechanisme is gebaseerd op een categorisatie en omdat het alleen een theoretische schatting van de concentratie geeft, is de beste methode om de GasMal-resultaten te controleren met de concentraties die worden gemeten (bijvoorbeeld door Dräger-buizen te gebruiken) door de monitoringeenheden. De gemeten waarden kunnen in GasMal worden ingevoerd. Vervolgens geeft het programma een terugkoppeling of de gemeten waarden relatief hoog of laag zijn.
Het programma GasMal-GIS is een geografisch informatiesysteem waarmee de gebruiker de sjablonen kan presenteren die in GasMal op gedigitaliseerde kaarten zijn vastgelegd. Met behulp van dit programma krijgt de gebruiker op een snelle en consistente manier een overzicht van het gebied dat door het incident wordt getroffen. Zelfs wanneer er slechts beperkte gegevens beschikbaar zijn over het incident, geeft het systeem de sector weer waarin de gaswolk waarschijnlijk zal worden gevonden.
De Red Case heeft sinds meer dan een decennium sinds het einde van de jaren tachtig zijn waarde bewezen voor de WVD-organisatie. Het nut van GasMal in methodologische termen is daarom vanzelfsprekend. De belangrijkste voordelen van de geautomatiseerde versie zijn tijdwinst, een kleinere foutmarge, de mogelijkheid om resultaten direct op de kaart weer te geven, samen met de presentatie van andere belangrijke informatie en de mogelijkheid om de weergegeven contouren snel te wijzigen voor verschillende chemicaliën en meteorologische gegevens. GasMal heeft het extra voordeel dat waarschuwings- en monitoringexperts hun eigen kaarten kunnen gebruiken. Het programma kan werken met gescande kaarten, zodat dure gedigitaliseerde kaarten van gespecialiseerde leveranciers overbodig zijn (hoewel GasMal met de meeste van deze bestandstypen kan werken). De drempel voor het gebruik van GasMal bleef laag omdat het draaide op een Pentium 200 MHz,
