Radiocommunicatie: Verkenningssein (1938 – 1940)

 

Verkenningssein Koninklijke Marine (1938 – 1940)

 
Al in 1934 vroeg de Koninklijke Marine aan het Meetgebouw om na te denken over het ontwikkelen van een automatisch verkenningssein. Een verkenningssein wordt gestuurd aan een onbekend schip. Is het een ‘eigen’ schip dan beantwoordt deze het verkenningssein onverwijld met het bij het verkenningssein behorende (juiste) antwoord.

Het automatische verkenningssein zou het oude handmatige systeem met seinvlaggen of seinlampen moeten vervangen door een elektronische versie. Het ontwikkelen van de eisen en ideeën nam enige tijd. Bij het uiteindelijke ontwerp ‘bevraagt’ een schip een ander onbekend schip door het zenden van een met twee zesstandenschakelaars ingestelde code (1 uit 30 codes). Een elektronische schakeling met zes toongeneratoren en relais wekt de ingestelde code op, versterkt die (buizentechniek) en stuurt het signaal naar de zendantenne. Aan de ontvangstzijde -het bevraagde schip- gaat vervolgens een schel (bel) over als indicatie van een ontvangen bevraging. Het ontvangen signaal wordt daarbij gedecodeerd met behulp van zes filters en een aantal relais.
Indien de bevraging de juiste code bevat, stuurt het verkenningsseinsysteem automatisch een gecodeeerd antwoord. Het systeem op het eerste, bevragende, schip decodeert vervolgens de ‘respons’ van het bevraagde schip. Het antwoord geeft aan of het andere schip een “friend or foe” is.

Uiteindelijk is een proefversie ontwikkeld in de periode 1938 – 1940 door de medewerkers Groot en Koebrugge. De inval van de Duitsers heeft de verdere ontwikkeling gestopt. Van het systeem resten alleen een dertigtal foto’s, 35 mechanische tekeningen uit februari 1938 en drie definitieve elektrische schema’s gedateerd november 1939. Het te gebruiken materiaal voor de modulair opgezette kasten en modulen houdt rekening met de zoute zeeomgeving: celoron (isolatiemateriaal), aluminium en vercadmiumd staal. 

De zender werkt op een golflengte van 60 cm (500 MHz) en is opgebouwd uit een Kolsterkring met een zogenaamde appelbuis TB04/8 als oscillator. Dit type buizen zijn favoriet voor de hoge golflengten: appelbuizen zijn ook te vinden in het ‘electrisch luistertoestel‘ en de ultrakortegolf veldtelefoon.  Uit de archieven blijkt dat deze frequentie al vroeg opgeëist is door de Marine: in een brief uit 1936 stelt het Ministerie van Binnenlandse Zaken vast dat de frequentieband 175-250 MHz (1,714-1,200 m)* gereserveerd is voor ‘de UKG communicatie voor de automatische vliegtuigbesturing en voor het Verkenningssein (Marine)’.   [* bedoeld is hier aantal golflengten in een meter]
Het verkenningsseinsysteem heeft twee antennes: een richtantenne en een ongerichte antenne (rondstraler). 

Appelbuizen
Appelbuizen TB04/8

Het systeem is voorzien van een enkele systeemtesten. Onder andere kan het systeem getest worden zonder dat de zender en antenne aangesproken worden. Ook is er een uitgebreide storingsanalysetabel met gekoppelde te nemen acties ontwikkeld, zie hieronder. 

Het zenderdeel: Kolsterkring (de ronde bus) en appelbuis
Het zenderdeel: Kolsterkring (de ronde bus) en appelbuis

 

De zender: appelbuis zichtbaar en afregeltandwiel Kolsterkring
De zender: appelbuis en afregeltandwiel Kolsterkring zijn zichtbaar

 

Voorzijde ontvanger/versterker met antennekoppeling
Voorzijde ontvanger/versterker met antennekoppeling links

 

Antennekoppelcircuit
Antennecircuit van de achterzijde

 

Hoofdbedieningspaneel, testknoppen en indicatoren, 'ondervraag ander schip' en onderbreek verzending knoppen
Hoofdbedieningspaneel, testknoppen en indicatoren, ‘ondervraag ander schip’ en onderbreek verzending knoppen

 

Challenge button - prototype
De ‘ondervraag ander schip’-knop (prototype in museum)

 

Instellen bevragingscode met de twee draaischakelaars links en de te verwachten ontvangstcode aan de rechterzijde
Instellen bevragingscode met de twee draaischakelaars links en de te verwachten ontvangstcode aan de rechterzijde

 

Een van de zes toongeneratoren; de 'connectoren' voor het eenvoudig kunnen wisselen van defecte modulen zijn hier goed zichtbaar
Een van de zes toongeneratoren; de ‘connectoren’ voor het eenvoudig kunnen wisselen van defecte modulen zijn hier goed zichtbaar

 

De codeinsteleenheid met schel
De code-insteleenheid met schel

 

Mofule zoals aanwezig in het museum
Prototypemodule zoals aanwezig in het museum

 

Instellen bevragingscode met de twee draaischakelaars links en de te verwachten ontvangstcode aan de rechterzijde
Instellen bevragingscode met de twee draaischakelaars links en de te verwachten ontvangstcode aan de rechterzijde

 

Functiediagram verkenningsseinsysteem
Functiediagram verkenningsseinsysteem

 

Het verkenningsseinsysteem met alle modulen zichtbaar: zend/ontvanger links boven, codeereenheid rechtsboven, toongeneratoren linksonder en ontvangstfilters rechtsonder.
Het verkenningsseinsysteem met alle modulen zichtbaar: zend/ontvanger links boven, codeereenheid rechtsboven, toongeneratoren linksonder en ontvangstfilters rechtsonder.

 

Een van de relaismodulen
Een van de relaismodulen

 

Gestructureerde foutanalysetabel
Gestructureerde foutanalysetabel
en de te nemen actie(s).
met de te nemen actie(s).

 

Mechanische tekening
Een van de mechanische tekeningen