BASIS_RDF289

Von Weiler ging werken op het Admiralty Signal Establishment (ASE) bij Portsmouth. Dat ging later Admiralty Radar Establishment en nog later Admiralty Surface Weapon Establishment (ASWE) heten. Onder leiding van Von Weiler werd met de onderdelen van het eerder genoemde derde toestel weer een geheel “electrisch luistertoestel” gemaakt uitgerust met twee Engelse Yagi-antennes (‘fishbone aerials’) die parallel stonden zonder een vorkschakeling (c.q. 3dB splitter). De structurele elementen van de antenne waren gemaakt van gelamineerd hout met kunsthars. Het systeem kreeg de naam Range and Direction Finding Type 289 (RDF 289), ook wel het ‘Nederlandse toestel’.
 
Op 9 oktober 1940 vond de Experimental Captain’s Conference in Porthmouth plaats, waarin de montage van RDF type 289 en andere RDF-sets op de Hr.Ms. Isaac Sweers en de Hr.Ms. Johan van Heemskerck werd besproken. Het boek Radar at Sea [p343] van Derek Howse geeft wat algemene details over de RDF 289 en zegt dat deze zowel in de Hr. Ms. Isaac Sweers als in de Hr. Ms. Jacob van Heemskerck werd gemonteerd. Er is echter geen bevestiging gevonden van een RDF 289 installatie op de Van Heemskerck.

Twee moderne, gestabiliseerde Hazemeyer-vuurleidingen (één voor de B-toren en één op het AA platform) werden geïnstalleerd op de Hr. Ms. Isaac Sweers  Ieder van de vuurleidingen stuurde een dubbele 40 mm anti-luchtdoel Bofors-mitrailleur aan. Iedere vuurleiding was gekoppeld aan een RDF Type 289 als afstands- en richtingmeter.  De RDFs waren opgesteld in de voorwaartse resp. achterwaartse RDF-hut.
Een unieke combinatie en de eerste van zijn soort in de wereld. Beproevingen en later de operationele inzet waren een succes: bij het opdoemen van Italiaanse of Duitse aanvallers stonden alle kanons al in de goede richting. In september 1941 is de Hr.Ms. Isaac Sweers naar Malta gevaren als escorteschip voor een konvooi. Von Weiler wilde deze reis aan boord meemaken. Daarvoor moest hij wel militair worden. Ter plaatse werd hij benoemd tot Luitenant ter Zee eefrste klasse, kreeg een uniform en werd aan boord beëdigd [Rollema]. 

Helaas ging de Hr. Ms. Isaac Sweers in de ochtend van 13 november 1942 ten noord-westen van Algiers verloren door twee vijandelijke torpedo’s afgevuurd door de Duitse onderzeeboot U-431 onder commando van Wilhelm Dommes.

Nederlandse marineofficieren die het systeem moesten bedienen kregen een GEHEIME handleiding waarin op begrijpelijke wijze het basisprincipe van de RDF 289 radar werd uitgelegd. Ook bevatte de handleiding aanwijzingen om storingen op te lossen. Het was ten strengste verboden om de handleiding of systeemdelen aan wal te brengen.  (noot: het Museum beschikt in haar archief over detail elektronische en constructietekeningen van de RDF 289 installatie en de Yagi antenne op de Hr. Ms. Isaac Sweers).  

Van de combinatie van 40 mm Bofors-geschut, vuurleiding en radar voor afstandmeting zijn er gedurende de oorlog in Engeland een groot aantal gebouwd.  

Luistertoestel zender-ontvanger op de Isaac Sweers
Het electrisch luistertoestel (RDF 289) zender-ontvanger op de Hr. Ms. Isaac Sweers met de J-scoop en koptelefoon. Versie 2 met goniometer onder de scoop. 

 

Het zendergedeelte
Het RDF 289 zendergedeelte

 

Bouwtekening van de zender met Kolsterkring (deel van het 1e paneel)
Bouwtekening van de RDF 289 zender met Kolsterkring (deel van het 1e paneel)

 

Bouwtekening van het voedingsapparaat
Bouwtekening van het RDF 289 voedingsapparaat

 

De geavanceerde Nederlandse vuurleidingsradar op de Isaac Sweers
De vuurleidingsradarantenne op de Hr. Ms. Isaac Sweers gekoppeld aan twee zij-aan-zij gemonteerde 40 mm Bofors anti-luchtdoelkanons

 

De geavanceerde Nederlandse vuurleidingsradar op de Isaac Sweers (achteraanzicht)
De vuurleidingsradarantenne op de Hr. Ms. Isaac Sweers (achteraanzicht)

 

De dubbelloops 40mm-mitrailleur met radar van Hr. Ms. Isaac Sweers
De dubbelloops 40mm-mitrailleur metde RDF289 antennes van Hr. Ms. Isaac Sweers

 

Systeemtekening RDF 289 (tweede versie met een goniometer boven de kathodestraalbuis) uit 1941 door Von Weiler
Systeemtekening RDF 289 (tweede versie met een goniometer onder de kathodestraalbuis) uit 1941 

 

Hr.Ms. Isaac Sweers nabij Southampton
Hr.Ms. Isaac Sweers nabij Southampton

 

Bronnen
  • Deze tekst is voor een groot deel ontleend aan “Nederlandse radarontwikkelingen voor de 2e Wereldoorlog”, Ir. S. Gratama (1960) en Prof. Van Soest’s bijdrage aan het herdenkingsboek Physisch Laboratorium 1927 – 1977. Details zijn aangevuld met informatie uit Van Soest’s artikel in de Ingenieur jrg. 84. nr 9, 3 maart 1972, Ir. Max Staal’s artikelenreeks “Hoe de radar naar Hengelo kwam” gepubliceerd in Roering 1996-1998, en “Nederland op de radar”, De Ingenieur van 4 mei 2007.
  • Von Weiler en Staal, Electromagnetic Range and Direction Finder, 82 Zeer Geheim (vervallen), juni 1940: Engelse beschrijving van de werking en performance van het electrisch luistertoestel, Museum Waalsdorp 
  • Archief Van Soest, mappen Electrisch Luistertoestel/Von Weiler tekeningen, Museum Waalsdorp
  • “De bewogen en kortstondige loopbaan van de “Sweers”, hoofdstuk VII in  K.W.L. Bezemer (1954), Zij vochten op de Zeven Zeeën: verrichtingen en avonturen der Koninklijke Marine in de Tweede Wereldoorlog.
  • prof. dr.ir. J.L. van  Soest (1972). IIa. Radar en Von Weiler, Symposium Elektronische Navigatie, NERG, pdf
  • R. van der Hulst en E. Goldbohm, Radar: een vergeten stuk geschiedenis, De Ingenieur, 2(1985)52-59
  • Over Von Weiler, Roering jg 33, nr 1, p.72, 1996.
  • Ir. D.W. Rollema (1983), Radarontwikkeling vóór de Tweede Wereldoorlog, Radio Bulletin, 12/1983, pp 493-494
  • HNLMS Isaac Sweers: 13 November 1942; sunk by enemy action, torpedoed off the coast of Algiers (UK Nat.Archives ADM 358/4160)